Cerdd: Nant y Pysgod - Sara Borda Green
Nant y Pysgod
(i Llwyd ap Iwan)
Bang bang, I hit the ground
bang bang, that awful sound
Roedd dyddiau llancaidd Llwyd yn llawn
mapiau, llinellau, cyfrifiadau,
gweithgareddau.
Ildia’r diriogaeth yn dyner
ym mreichiau ewyllys y dyn
a oedd yn ei llunio’n daclus –
pensarnïaeth y Paith.
Pori gwastadeddau, palu dirgelion,
meistroli afon fympwyol, crafu heol syth,
pwerau plethiedig ap Iwan
fel peiriannydd y Paith.
Onid yw’n rhyfedd sut mae pethau –
methodd Llwyd ragweld ar y ddaear
siâp Rhagluniaeth y Paith.
***
Sut allet ti fod wedi dadgodio’r
nawfed, a’r hugain,
a phob peth arall allai orffen
ar Ragfyr fel hyn?
***
Rhyw awel gynnes yn sisial
dros y borfa sych
a’r bryniau melynaidd garw
yn ceinwrychu,
mae ambell gwmwl yn tynhau
fel ffensys gwifrau ifainc
tra bo dau jotes yn agosáu a
bang
yn araf bach
yn araf deg
llithra Llwyd i’r llawr.
Daw Angau yn fuan
i’w gusanu â llwch.
***
Ffrwydra’r siop mewn gwaedd a llanast
gorffwyll cyrfiau melys pur
cyrfiau melys llestri disglair
llestri gwyn â rhosod pinc
cwpan te â rhosod glas
cwpan te a nofia mewn nant
mewn nant heb bysgod
mewn nant heb li, tra
oddi ar y silffoedd daw rhaeadr
a llifa dicter, llifa llid
llifa dagrau, dagrau glân
llifa heli o’r sachau blawd
o’r bagiau ceirch a’r poteli gwin
mae ‘na deilchion dros y llawr
wele’r teilchion dros bob man
teilchion tsieina gwyn a glas, tra bo
dau fandit yn cael dianc
yn cael dianc rhag y Coop
rhag y llanast, nawr ar garlam
ar garlam brigau
trwy fôr o neneos
tuag at yr haul.
***
Haul dwys yw un mis Rhagfyr
ar ffiniau’r Andes a’r Paith,
ond daw awel i’m cyfarch heddiw
wrth imi neidio mas o’r car.
Draw fanna, tu ôl i’r helyg trwchus,
cana’r glais hwiangerdd cudd
yn ceisio ‘nghadw’n dawel
yn disgwyl imi anghofio’r hanes
yn ofer: yn frith o ddarnau caled yw’r llawr,
map o arwyddion lliwgar
o amser a fu.
Er mod i’n amau
nad ydw i fod i’w wneud o
cipiaf ddarn o tsieina
blodau glas ar gefndir gwyn
yn ddiogel yn y boced
i grafu ‘nghroen yn gyson
i’m hatgoffa am y boen.
Uwchben mae cóndor yn hedfan,
tybed ai ffenics yw hwn
tybed ai lludw’r llwch sy’n gorchuddio
fy wyneb, fy nhraed, a chofeb Llwyd.
Nodiadau:
Aderyn du tebyg i’r fwltur sy’n gynhenid i’r Amerig yw’r Jotes, ac aderyn arall brodorol yw’r cóndor.
Cwmni masnachol yn Nyffryn Camwy yw’r coop- y CMC (Cwmni Masnachol Camwy).
‘Phoenix Patagonian Minning & Land Company’ oedd enw’r cwmni a sefydlodd Llwyd ap Iwan ac eraill yn Nhalaith Chubut.
Perthi sy’n tyfu ar y paith yw neneos.