Fel rheol, rwy’n dueddol o ddarllen llenyddiaeth gan fenywod yn unig. Dw i ddim wedi mynd ati i wneud hynny yn fwriadol, ond dyna’r math o ddeunydd sy’n tynnu fy sylw ac yn gafael ynof.

Mae’r artist Mary Lloyd Jones yn enwog am yr ymdriniaeth gyfoes o hanes yn ei gwaith, wrth blethu symbolau o’r henfyd gyda’i dehongliad unigryw o dirwedd Cymru. Mae ei gwaith yn ein gorfodi i ailystyried tirlun hynod gyfarwydd – Cymru a’i mynyddoedd a’i hafonydd ac olion ei diwydiant.

Roedd y gofod eleni wedi ei osod yn wych. Digonedd o le i bobl fynd o amgylch y babell a mwynhau’r gwaith, gyda’r darnau yn gweddu’n dda gyda’r rhai o’u hamgylch. Dechreuais i yn y stafell bensaernïaeth.

Mae cerdded i mewn i 'stafell arddangosfa Rachel Porter ym Mhlas Glyn y Weddw, Llanbedrog, fel camu i mewn i nefoedd fach dawel ar ôl crwydro drwy arddangosfa'r haf sy'n serennu oddi ar waliau gweddill y Plas.

O’r gerdd gyntaf un, mae’r casgliad hwn yn mapio daearyddiaeth rwystredig, wrthnysig, a’r tir ei hun fel petai’n caethiwo’r traethydd yn fwriadol; ac ar ben hynny, ymddengys fod rhyw ffawd ddiwrthdro yn ei lywio tua’r dibyn.

Diau mai’r grefft o gynnig naratif ar gynghanedd yw hud cystadleuaeth y Gadair i mi – byddaf yn ymdrochi y mesuriadau a’r cynganeddion a’n synnu ar ddawn prifardd i allu drosglwyddo neges mor rhwydd ac hwythau'n gaeth i’r gynghanedd.

Gyda hanner y cast yn unig wedi darllen y sgript o flaen llaw a’r hanner arall yn ei weld am y tro cyntaf wrth gamu ar y llwyfan dwi methu dyfalu sut mae’r ddrama yma am ddatblygu.

Wrth gerdded i mewn i’r arddangosfa, yr hyn sy’n taro rhywun yn syth ydi’r bylchau. Neu yn hytrach, y golau yn pelydru trwy’r bylchau, yn taflu patrwm o gysgodion rhwyll ar y waliau a’r lloriau.

Roedd gan y diweddar artist aml-gyfrwng Mike Kelley derm, “negative joy,” i ddisgrifio’r dynfa sydd mor aml wrth graidd darnau o waith sy’n ymwneud â phynciau gwleidyddol heriol.

'Gwythienne Copr' oedd teitl y perfformiad, a dilyn rhai o’r gwythiennau hynny yn naeareg Cymru wnaeth y ddau ar eu taith hefyd; yng Nghroesor ac Amlwch, lle bu’r werin bobl yn rhewi wrth eu gwaith yn cloddio’r copor amrwd o’r ddaear, ac yn ninas Abertawe, lle bu eu cefndryd yn crino yn y ffwrneisi wrth ei smeltio.

Cyfres o gerfluniau wedi eu gosod o amgylch Castell Coch yw 'Squatters' gan Laura Ford, ac fel mae'r enw'n awgrymu, mae rhywrai neu rywbeth wedi dod i darfu ar grandrwydd y castell. Aeth adolygydd brwd draw i weld y sioe uchelgeisiol hon gan Oriel Deg…

Dyma fi eto yn hwyr i ddrama ac angen neud y walk of shame lan y grisie i fy sêt wrth deimlo llygaid PAWB yn y theatr yn edrych arna i. Fel arfer, os mai cynulleidfa drama Gymraeg yw hi, dim ond ambell bâr o lygaid sy'n edrych arnat ti, ond na, roedd prif theatr y Sherman yn llawn gyda phawb yn eu seddi yn barod i weld Anweledig fel cyfanwaith terfynol.

Sbel go lew yn ôl bellach (sori bois) fe ddaeth Bethany Celyn ac Elis Dafydd at ei gilydd mewn ystafell ym Mangor i sôn am lyfrau. Digon hawdd adolygu a chuddio tu ôl i sgrin sawl drafft ond gwahanol iawn ydi bwrw ati o flaen camera heb gael cyfle i ymarfer... dyma ddigwyddodd pan aeth y ddau ati.

Sai eriod ’di gweld nofel Gymrâg yn cal gwmynt o ymateb cadarnhaol ar y cyfryngfe cymdeithasol â beth ma Llyfr Glas Nebo wedi’i chal ers iddi ennill y Fedal Rhyddiaith yn y Steddfod. A ma ’na rheswm pam. Alla i wirioneddol weud mai co un o’r nofele gore dw’i eriod wedi’i darllen. Es i ati i ddarllen y nofel dwrnod ar ôl i’r Steddfod feni a wên i’n gwbod ei bod hi’n un eithriadol o dda, ond sai’n credu y galle Manon ei hun fod wedi dychmygu y byse’r llyfyr yn cal y fath ymateb ar y fath sgêl chwaith.

Mae hon yn nofel sydd yn anodd i’w gosod mewn bocs bach taclus, a da hynny. Ydi hi’n nofel ffantasi? Mae rhai nodweddion yn awgrymu hynny, arallfyd, enwau anghyfarwydd, map ar y tudalennau blaen. Nofel antur? Nofel daith? Ond oes ots? Gwell efallai fyddai dweud ei bod yn nofel dda.

Mae llawer ohonom efallai’n ymwybodol o wahanol bobl LHDT yn hanes Cymru. Cranogwen, Ladies of Llangollen a Henry Paget 5ed Ardalydd Môn. Ond mae Forbidden Lives yn adrodd straeon nifer mawr o bobl sydd wedi cael effaith ar y ffordd mae pobl yn gweld pobl LHDT yng Nghymru a thu hwnt.

Er i leisiau Plethyn fy swyno ar siwrneai car hir yn blentyn, ac er bod y Super Furries ar y compilation CD cyntaf wnaeth fy nhad i mi’n saith oed, yr unig ddwy gân yn y llyfr hwn a oedd yn gyfarwydd i mi yn ystod fy mhlentyndod oedd ‘Yma o Hyd’ gan Dafydd Iwan ac Ar Log a ‘Gwesty Cymru’ gan Geraint Jarman. Wrth i mi dyfu’n hŷn mi ddes i ar draws rhai o’r caneuon eraill. Dwi’n meddwl mai ar siwrne Uber yn ystod noson allan hefo ffrindiau yn Llundain y clywais i ‘Cymru, Lloegr a Llanrwst’ gan Y Cyrff am y tro cyntaf. Darganfyddais ‘Talu Bils’ gan Rodney Evans ar y wê fel pawb arall, a phwy sydd heb glywed caneuon bachog Y Bandana? Fedra i gadarnhau felly ro’n i’n adnabod hanner y caneuon cyn darllen y gyfrol.